Bashing Bashir en de BBC

Ruim 25 jaar na dato gaat de BBC door het stof. Zelfs hier te lande, aan de andere kant van de Noordzee buitelen serieuze media over elkaar heen om hét nieuws te brengen dat BBC-journalist Martin Bashir in 1995 onder valse voorwendselen Lady Diana tot zijn spraakmakende, wereldschokkende interview met haar zou hebben verleid. Komt dat even mooi uit. Net als bij ons hebben ook in Engeland rechts-populisten het al langer op de ‘linkse’ kwaliteitsmedia gemunt. Vooral de publieke opinie omroep moet het ontgelden. Wat een heerlijk cadeau: de BBC framen als ‘de moordenaar’ van de onder het gewone volk nog altijd immens populaire sprookjesprinses Lady Di. 

Het gaat om weinig minder dan moord, zo beklemtonen opvallend veel berichten in de Nederlandse online- en gedrukte nieuwsmedia. Ze halen gretig Diana’s zoons William en Harry aan, die menen dat het BBC-interview aan de wieg stond van een psychische lijdensweg die in 1979 culmineerde in Diana’s overlijden. RTL Nieuws citeert prins Harry, die stelt dat een ‘cultuur van uitbuiting en onethische praktijken’ zijn moeder uiteindelijk het leven heeft gekost. William meent ‘dat het bedrog van de BBC heeft bijgedragen aan de gevoelens van angst en paranoia die zijn moeder Diana, die in 1997 overleed, had’, aldus RTL Nieuws.  De oudste van de twee broers vindt dat Diana slachtoffer is geworden van ‘een malafide verslaggever’ en van ‘falende BBC-bazen die de andere kant op keken’.

Met verbijstering nam ik in het pinksterweekend kennis van het gebrek aan journalistieke collegialiteit en gevoel voor zelfbehoud van de vaderlandse pers. Die houding zal de journalistiek nog opbreken,  want ook hier klinkt de roep om het aanpakken van journalisten almaar luider. Dat hinderde RTL Nieuws niet om statements te maken als: ‘De geruchten over het misleiden van Diana waren er al vrij lang, zei NOS-correspondent Tim de Wit op NPO Radio 1. BBC-directeur Tim Davie besloot daarom bij zijn aantreden het onderzoek in te stellen. “Nu het bedrog definitief boven water is gekomen, voelt de BBC zich gedwongen excuses aan te bieden.”’ Wie dat laatste heeft gezegd, is niet duidelijk: NPO-correspondent Tim de Wit of BBC-baas Davie? De onderliggende boodschap van het citaat is des te duidelijker: de BBC geeft pas toe na aanhoudende geruchten en ziet zich pas gedwongen excuses te maken nu daar geen ontkomen meer aan is.

NRC Handelsblad ontkracht dat laatste in een artikel op zaterdag 22 mei. De krant schrijft onder meer dat Martin Bashir al veel eerder zijn excuses heeft aangeboden: “Ik bood toen excuses aan en ik doe het nu weer voor het feit dat ik bankafschriften liet vervalsen. Het was een stomme actie waar ik ten zeerste spijt van heb”, citeert NRC de sinds kort voormalige BBC-journalist, een citaat dat ik nergens anders in de Nederlandse pers ben tegengekomen. Ook laat de krant Bashir zeggen dat de bankafschriften geen invloed hadden op het besluit van Diana om hem het interview te gunnen. NRC: ‘De BBC heeft een handgeschreven notitie van Diana waarin zij dat bevestigt. Het interne onderzoek in de jaren negentig nam met die lezing genoegen.’

Ook RTL Nieuws en diverse andere nieuwsmedia zoals Trouw en het AD gunnen Bashir op 23 mei enig weerwoord, meestal een artikel in The Sunday Times aanhalend. Daarin betuigt de journalist spijt van zijn truc om Diana voor zijn microfoon te krijgen maar ‘beklemtoont dat hij Lady Di nooit pijn heeft willen doen en dat volgens hem ook niet gedaan heeft’, aldus vertaald door RTL. Het nieuwsbericht vervolgt: ‘”De suggestie dat ik alleen verantwoordelijk ben is onredelijk en oneerlijk”, zegt Martin. Hij beklemtoont dat Diana alle voorwaarden stelde voor het gesprek en dat zij zich naderhand nooit heeft beklaagd over de uitzending.’  AD voegt toe dat Bashir in The Sunday Times aanstipt ‘dat er vele zaken gaande waren in het getroebleerde leven van Diana.’ En dat het interview op haar voorwaarden plaatsvond. ‘Ze had nadien ook geen klachten over de inhoud ervan en bleven goede vrienden’, aldus het AD.

De BBC was zeker niet de hoofdschuldige

Dat Diana Spencer’s zonen William en Harry graag een zondebok willen voor hun persoonlijke verdriet mag te begrijpen zijn, evenals het feit dat ze daar de BBC en Martin Bashir voor hebben uitgekozen. Maar het is opvallend hoe vrijwel alle media de toedracht van Diana’s tragische overlijden onbesproken laten. Een kwart eeuw is een lange tijd. Zelfs menig royalty-fan en trouw entertainment-consument zal niet paraat hebben dat ze in een Parijse autotunnel om het leven kwam terwijl zij en haar nieuwe partner Dodi Fayed door paparazzi achterna werden gezeten. De eveneens verongelukte chauffeur zou te veel hebben gedronken en al racend door de tunnel zijn macht over het stuur zijn kwijtgeraakt. De bewering dat BBC’s sterinterviewer Martin Bashir prinses Diana’s dood op zijn geweten heeft, kan met meer recht worden vervangen door de stelling dat de roddelpers indirect verantwoordelijk was voor het ongeluk dat drie mensen het leven kostte.

De roddel- en entertainment-pers kon geen genoeg krijgen van de sprookjesprinses die het zo slecht had getroffen met die halfgare prins Charles, product van een sadistische adelijke opvoeding, die nauwelijks een geheim maakte van zijn affaire met zijn jeugdliefde Camilla Parker Bowles. De kwaliteitspers en zeker het meer progressieve smaldeel was in de jaren negentig lang niet zo geobsedeerd door de levenswandel van prinsen en prinsesjes. Al was het slechte huwelijk van de mogelijk aanstaande koning en koningin van Groot-Brittannië natuurlijk ook nieuws voor de serieuze media, dito het tragische ongeluk met Diana Spencer. 

Ook nu speelt de – in het algemeen niet van linkse of progressieve sympathieën getuigende – roddelpers gretig zijn rol, maar nu vooral in zijn aanval op de ‘linkse’ concurrentie. De Volkskrant analyseert op tweede pinksterdag terecht: ‘De neiging van de BBC om in de verdediging te schieten, is niet verwonderlijk omdat de omroep permanent onder vuur ligt van de rechtse pers.’ Maar, zo gaat de krant verder: ‘Toch zou het al te makkelijk zijn om de huidige crisis toe te schrijven aan de vijandigheid van Rupert Murdoch en andere persbaronnen die inderdaad eigen agenda’s en belangen hebben. Een veelgehoord verwijt is dat de omroep het zicht is kwijtgeraakt op de principes van oprichter John Reith: informeer, onderwijs en amuseer het het volk.’ Schrijver Patrick van IJzendoorn noemt enkele onsmakelijke affaires die de BBC de afgelopen tijd in zwaar weer brachten en concludeert dat de omroep nog maar een blunder verwijderd is van de ondergang. Reken maar dat de zeer conservatieve Murdoch en zijn imperium klaar staan om Aunti Beeb (koosnaam voor de BBC) een definitieve doodschop te geven, daarin aangemoedigd door de extreem-rechtse British National Party, de Conservative Party (Tories) en alles daartussenin.

Barbertje moet hangen

Hoe fout waren de BBC en dan vooral Martin Bashir eigenlijk in de Diana-zaak? Bashir liet Diana’s broer vervalste betalingsbewijzen zien van het door koninklijk personeel verpatsen van informatie aan tabloids. Volgens het recent afgesloten onderzoek loog Bashir tegen zijn werkgever over het tonen van deze vervalste documenten. Zijn gedrag wordt daarom ‘ongelooflijk, onbetrouwbaar en in sommige gevallen oneerlijk’ genoemd. De journalist en de omroep hebben inmiddels toegegeven dat achter het interview in 1995 bedrog schuilging en hebben daar nu dus ook hun excuses voor aangeboden, volgens Bashir niet voor de eerste keer. Maar de zaak heeft een keerzijde die niet onbelicht mag blijven, zonder Bashir daarmee helemaal vrij te pleiten.

We hebben het hier over een van de rijkste families ter wereld, die haar mediaoptredens doorgaans zeer strak regisseert. Dat het Britse volk deze familie en haar immense rijkdom in stand houdt, wil niet zeggen dat de familie zich in ruil makkelijk door het volk laat controleren. Dat is al een groot verschil met de BBC, die in beginsel iedere subsidiecent moet verantwoorden. Diana Spencer – toen nog prinses van Wales en gedoodverfd toekomstig koningin – doorbrak in haar uppie een bijna heilige familiecode door haar ziel en zaligheid bij de BBC op tafel te leggen. 

Martin Bashir stelt dat hem dat ook zonder gesjoemel met papieren was gelukt. We kunnen het Lady Di niet vragen, maar ook al is Bashirs bewering waar, dan nog blijft de vraag ‘hoe ver mag je als journalist gaan om iets boven water te krijgen?’ Ging het hier alleen om roddel, achterklap en plat amusement, dan zijn we snel uitgepraat. Het ging echter om het toekomstige koningspaar, dat net als bij ons niet wordt gekozen en afgerekend maar in een met veel glitter en goud opgetuigd wiegje heeft gelegen of de pure mazzel had door een of andere ‘hoogheid’ tijdens een polowedstrijdje te zijn opgemerkt. 

Noblesse oblige geldt niet alleen voor journalisten die geacht worden zich aan hun beroepscode te houden. Ook aan het goudgerande leventje van prinsen en prinsesjes kleven verplichtingen, zo niet wettelijk verankerd dan toch algemeen zo aanvaard. Het volk wil minimaal weten wie ‘boven hen is gesteld’ en wie de volgende in successie zijn. Begin jaren ’90 was er, overigens mede dankzij de roddelpers, geen ontkomen meer aan dat de immens populaire Diana waarschijnlijk toch geen koningin zou worden. Haar huwelijk met kroonprins Charles stond op instorten, zo viel al enige tijd niet meer te ontkennen. Dat de BBC als serieuze nieuwszender meedeed met de publieksquiz ‘wie wordt onze volgende koningin?’ is vanuit journalistiek standpunt logisch. Dit ging om iets meer dan de kleur van Lady Di’s jurkje of het aantal diamanten in haar tiara, dit raakte Engeland’s publieke belang. De BBC had in dat opzicht een naam hoog te houden. De omroep was ook toen al veel meer een journalistieke durfal dan pakweg de NOS, waar ‘onze’ koninklijke familie doorgaans geen kind aan heeft. 

Martin Bashir is ver gegaan in zijn, op dat moment door hem nodig geachte methode om de waarheid boven water te krijgen. Te ver, zo luidt nu de veroordeling. Ik moet echter aan Günter Wallraff denken, die eind jaren ’70 school maakte als undercover-journalist. Ook hem viel de beschuldiging ten deel van onethisch handelen en zelfs van plagiaat en vervalsing. Voor dat laatste is hij nooit veroordeeld. Ik had de eer Wallraff in de jaren ’90 bij hem thuis in Keulen te spreken. Mij staat nog altijd een man bij die meer op resultaat gericht was dan op de vraag of men hem wel aardig vond. Hadden we toen al gehoord van de wijze waarop Bashir zijn interview met Diana had voorbereid, dan had ik hem daar zeker naar gevraagd. Ik vermoed dat Günter Wallraff wel enige gelijkenis zou zien tussen Bashir en zijn eigen modus operandi als journalist die de grenzen van het betamelijke opzoekt. Soms moet je nu eenmaal ver gaan om de onderste steen boven te krijgen. Zie ook een onderzoeksjournalist als Jeroen van Bergeijk.

Vakbroeders doen er verstandig aan hun collega’s niet zo kort door de bocht af te vallen als tijdens afgelopen pinksterweekend Bashir ten deel is gevallen. Kritisch zijn op het eigen functioneren is noodzakelijk maar het simpelweg nawauwelen van wat persberichten, met buiten de context geplaatste beschuldigingen aan het adres van Bashir en zijn BBC is slechts koren op de molen van lieden die een onafhankelijke pers toch al weinig goeds toewensen. Bashing Bashir wordt zo een te simpel Barbertje moet hangen met mogelijk nare gevolgen, en dan speel ik hier niet eens de ‘woke-kaart’ onder verwijzing naar Martin Bashir’s huidskleur.